Rise

Projekt Riese(niem. Olbrzym) to jedna z największych zagadek drugiej wojny światowej. Podziemne tunele wydrążone na terenach Gór Sowich to jedne z ostatnich projektów hitlerowskich Niemiec. Prace rozpoczęto w 1943 roku i trwały one do ostatnich dni wojny.  

Składa się on z 7 obiektów – 6 kompleksów (Włodarz, Osówka, Walim, Gontowa, Soboń i Jawornik) oraz zamku Książ. Na prace przeznaczono ok. 28 tysięcy ton stali i cementu. Produkcja miała pochłonąć 150 milionów reichsmarek.
Prace zaczęły się jesienią. Spółka Industriegemeinschaft Schlesien AG dostarczyła kilka tysięcy jeńców z czterech okolicznych obozów koncentracyjnych. Rok później, z powodu zbyt powolnych postępów prac została ona rozwiązana. Nadzór projektu przejęła organizacja Todt, słynna z budowy wielu wojskowych obiektów na rozkaz fuhrera. Siłą wykupiła pałac w Jedlinie-Zdrój. Nadano mu kryptonim "Willa Eryka" (imię ostatniej właścicielki pałacu)i przerobiono na biuro dowodzenia nad projektem.

 Prace były prowadzone z wielkim rozmachem. Nie wiadomo dokładnie jaką liczbę ofiar pochłonął tajemniczy projekt. Codziennie ginęli tam  ludzie, głównie z głodu i przemęczenia. Pod jednym numerem więźnia mogło być rejestrowanych dziesiątki osób.

Osówka - znajduje się nieopodal miejscowości Kolce. Jest to najlepiej wykończony i obiekt udostępniony do zwiedzania. Najciekawsze obiekty to obetonowana hala mająca 50 metrów długości nazywana "Kasynem" oraz blok betonowy do którego prowadzą metalowe włazy zwane "Siłownią". "Kasyno" posiada przewody kominowe, rury instalacyjne oraz ocieplenie z płyt wiórowo-cementowych. Cześć tuneli jest zalana wodą.

Sztolnie Walimskie - położony na zboczu góry Ostrej. Składa się z 3 nieobetonowanych dwupoziomowych sztolni. Jego powierzchnia to około 2000 m2. Obiektem najbardziej wykończonym jest wartownia, w której obecnie wystawione są eksponaty i dokumenty z czasów II Wojny Światowej. Najdłuższym obiektem jest sala łącząca sztolnie I i II. Ma ona 80m długości, 8m szerokości i 10m wysokości. Jest ona jednak przedzielona zwałem ziemi zwanym "gilotyną", ponieważ w 1978 roku zginął w tym miejscu młody ekspolorator.

Włodarz - posiada najdłuższą trasę turystyczną (3km). Jest on najbardziej zagospodarowanym kompleksem. Możemy tam popłynąć łódką przez częściowo zalane korytarze oraz obejrzeć film w jedynym chyba podziemnym kinie. Jedyną obetonowaną częścią jaką możemy tam zobaczyć jest sala, w której niecały rok temu okryto kolejną podziemną tajemnicę. Jedna z belek szalunkowych posiadała wygrawerowane znaki, które odcisnęły się na suficie. Są to głównie znaki firmowe. Między innymi znajduje się tam herb Ukrainy, którego koniec skierowany jest na pobliską ścianę. Według legend koniec ten wskazuje kierunek, szczęście z czego historycy wnioskują, że za ścianą może znajdować się zamaskowana część tunelu. Prace w kierunku odkrycia kolejnej tajemnicy Riese będą prowadzone wiosną 2015 roku.

Gontowa - ma ona powierzchnię około 1000m w lini prostej. Są to dwa główne korytarze połączone halą o około 5 m wysokości. Obiekt jest w stanie surowym, nie ma w nim żadnych śladów obetonowania. Od ponad roku trwają tam prace badawcze.

Soboń - jedyny kompleks w projekcie Riese, którego sztolnie przecinają górotwór z trzech stron. Ma on długość około  700m. Znajdują się w nim tory kolejki wąskotorowej oraz przewody elektryczne.

Jawornik - miał on jedną z najlepiej rozwiniętych części naziemnych. Obecnie niestety zostały one w dużym stopniu zniszczone. Cześć podziemna składa się z 7 sztolni. Nie wszystkie z nich zostały połączone. Najciekawszym obiektem jest para gazoszczelnych drzwi w sztolni nr 6.

Zamek Książ - najbardziej widowiskowa część projektu Riese. Są to korytarze wykute w skale pod zamkiem Książ. Najlepiej wykończona część projektu (80% obetonowania) nie została udostępniona ani historykom, ani eksploratorom. Władze nad nią przejęła Polska Akademia Nauk, która umieściła tam bardzo czułe sejsmografy.
Łączna powierzchnia to 100 tys m3 tuneli. Ogólna ocena: 9/10